Szlak „Węgierskie ślady na Warmii”
Związki polsko-węgierskie mają swoją długą historię. Początki sięgają czasów panowania Stefana I Świętego (ok. 969-1038), pierwszego koronowanego króla Madziarów. Sąsiedztwo tych dwóch państw i wspólni wrogowie zadecydowały o tym, że te pierwsze relacje dotyczyły kwestii militarnych. Dynastie Piastów i Arpadów zacieśniały ten sojusz także poprzez więzy rodzinno-polityczne. Ich symbolem stały się dwa zjazdy władców Polski, Węgier i Czech w Wyszehradzie, siedzibie węgierskich królów, które odbyły się w latach 30. XIV w., a do tradycji których odwołujemy się do dziś w kontekście współpracy Grupy Wyszehradzkiej. Doszło wtedy do zawarcia pierwszej unii personalnej (1370 r.), której następstwem stało się ogłoszenie węgierskiego władcy Ludwika I królem Polski.
W połowie XV w. doszło do kolejnej unii, której ucieleśnieniem był Władysław III Warneńczyk (syn króla Władysława Jagiełły). Jego śmierć w bitwie pod Warną w 1444 r. spowodowała, że nie trwała jednak długo. Sojusz rozpadł się, gdyż Polacy i Węgrzy kierowali się innymi priorytetami w polityce zagranicznej. Niemniej dzięki wymianie handlowej i gospodarczej wzrastało wzajemne oddziaływanie cywilizacyjne i ustrojowe obu krajów. Niezwykłym okresem dla rozwoju relacji polsko-węgierskich były lata panowania księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego (1575-1586) na ziemiach polskich. Za jego sprawą pierwszym znanym Węgrem na Warmii był Andrzej Batory, bratanek polsko-węgierskiego króla, który miał po nim objąć tron w Krakowie. Dzięki staraniom stryja zdobywał nad Wisłą godności kościelne – w 1581 r. został kanonikiem warmińskim, trzy lata później otrzymał nominację papieską na biskupa koadiutora Marcina Kromera, ordynariusza warmińskiego, aby w 1589 r., po jego śmierci, objąć diecezję.
Z biskupem Batorym wiązana jest z kolei historia węgierskiego rodu Kalnassy, który zamieszkiwał na Warmii od XVIII w., chociaż nie ma dowodów, że to on sprowadził jego członków do Wartemborka. Najstarszy z rodu Zygmunt Józef pełnił urząd burgrabiego dzisiejszego Barczewa. W Gągławkach gospodarzył Andrzej Michał Kalnassy. Joachim Otto Zygmunt Kalnassy (syn Zygmunta Józefa) był pisarzem, poetą, a także przez blisko 30 lat sprawował funkcję osobistego sekretarza biskupa Ignacego Krasickiego.
Dzięki Powiatowi Olsztyńskiemu, Gminie Stawiguda, społeczności Gągławek, Bartąga oraz Stowarzyszeniu Miłośników Rusi 31 maja 2017 r. otwarto Trakt Rodu Kalnassy, który jest „węgierskim śladem” na Warmii i łączy miejscowości związane z tą węgierską rodziną.
